Ecologische vijveraanleg

Zwemvijvers worden bekeken als een ecologisch alternatief voor zwembaden en dat is meestal ook zo. Maar de ene zwemvijver is de andere niet en wat betreft milieu-impact zijn er in de praktijk enorme verschillen.

Een zwemvijver met schuine wanden, gewoon uitgegraven in de tuin, met als rand bovenaan een latje ecolat en als waterdichting een uitgeplooide folie heeft de minst negatieve milieu-impact op het vlak van basisconstructie. Een dergelijke vijver is, als het later nodig blijkt, ook gemakkelijk weer te verwijderen uit de tuin.

Een zwemgelegenheid met veel muren in beton of betonsteen, ingewikkelde constructies met lange tussenmuren, brede trappen, technische kelderruimte, e.d. is een veel zwaardere ingreep in de tuin en heeft een beduidende hogere milieu-impact. Een zwembadvloer gemaakt met dubbel gewapende beton… klinkt wellicht goed en degelijk, maar is dat wel nodig? Een hoe krijg je die gewapende vloer ooit weer afgebroken?

Donker gekleurde waterdichting trekt meer zonnewarmte aan dan lichte kleurtjes en zorgt voor warmer water – gratis. In zwarte EPDM zit ook nog eens ‘carbon black’. Dit zijn fijne roetdeeltjes die UV-stralen van de zon omzetten in infrarood. Gevolg: de folie wordt warm, het water ook en de UV raakt niet tot binnen in de folie zodat die niet aangevallen wordt en extra lang meegaat. De watertemperatuur van een EPDM zwemvijver wint daardoor al snel 4 tot 6°C ten opzichte van eentje met licht gekleurde folie. In de zomer ligt de temperatuur van deze zwemvijvers meestal vanzelf tussen de 20 en 27°C. Dat zijn aangename temperaturen om te zwemmen. Bij zwemvijvers met licht gekleurde waterdichting zullen deze temperaturen minder vlotjes gehaald worden en zal er in veel gevallen bijverwarming moeten voorzien worden. En daar is een verwarmingsinstallatie voor nodig, plus energie uiteraard… dus minder ecologisch.

Bij zwemvijvers is de filtratie overwegend mechanisch-biologisch. Dat betekent dat de pompen dag en nacht moeten draaien, het hele jaar rond. Energiezuinige pompen of energieverslindende pompen… het maakt een groot verschil.

Welke type pomp(en) gebruikt kan worden hangt van veel factoren af. Vijverpompen van het type ‘Eco’ gebruiken het minst energie. Zwembadpompen gebruiken altijd véél meer energie. Ook als staat er misschien ook ‘Eco’ op, zwembadpompen zullen voor hetzelfde debiet ongeveer 4x meer verbruiken dan een goede vijverpomp.

Hoe meer apparatuur er ingezet wordt hoe groter de ecologische voetafdruk van de zwemvijver. Skimmers, verlichting, zwembadstofzuiger, zwembadrobot,… de lijst lijkt bijna onbeperkt. Ze zorgen voor meer luxe. Voor al die zaken zijn er grondstoffen nodig, ze moeten gemaakt worden, verbonden worden en er zijn apparaten die extra elektriciteit verbruiken.

Niet alles is nodig… keep it simple wanneer men echt ecologisch wil genieten.

Vijvers met overstekende boorden kunnen een val zijn voor bijvoorbeeld kleine zoogdieren zoals egels. Een ‘ontsnappingsroute’ kan voorzien worden zodat de ongelukkige diertjes weer uit het water kunnen klauteren: enkele rolkeien in een hoek, beplanting, een houten opstapje,…

Ook in skimmers kunnen diertjes zoals kikkers en salamanders terecht komen. In Duitsland gebruikt men skimmers voorzien van een ‘trapje’ zodat ze er op eigen kracht terug uit kunnen.

Hoe de bovenkant van het moerasbed opgevat wordt heeft een grote impact op de biotoop ‘zwemvijver’. Biologisch het minst interessant zijn moerasbedden waar het filtergesteente boven het waterniveau uitsteekt. Er is dus geen water zichtbaar, er is geen vijverleven. Biologisch matig interessant zijn moerasbedden met 10 cm water boven het gesteente en daarop monotone beplanting bestaande uit slechts één soort moerasplant. Een meer soortenrijke beplanting maakt het moeras biologisch interessanter.

De meest interessante biotoop is te vinden bij moerasbedden met verschillende dieptezones en rijkelijke beplanting. Naast de 10 cm waterzone voorziet men ook plaatsen met een grotere waterdieptes. Bij 20 à 30 cm heeft men al een rijkere keuze wat betreft vijverplanten. De zones met een waterdiepte van 40 à 45 cm water boven het filtergesteente geven mogelijkheden wat betreft het gebruik van zuurstofplanten en kleiner soorten waterlelies.  

Het is niet al te goed gesteld met de oorspronkelijke aan water gebonden natuur van ons land. Door industrialisering en bebouwing zijn vochtige leefgebieden meer en meer verdwenen of gefragmenteerd. Er worden nog steeds natte weiden drooggelegd en poelen volgestort. Deze van leven wemelende gebieden gaan zo onherroepelijk verloren. Niet alleen amfibieën maar ook ontelbare ongewervelde diertjes, vissen, reptielen en planten die deze biotopen bewoonden vinden momenteel geen leefruimte meer en moeten tot de bedreigde soorten worden gerekend.

Wanneer men een vijver aanlegt in de tuin dan levert men een min of meer belangrijke bijdrage aan de bescherming van de natuur van de waterrijke gebieden. Een en ander hangt af van het type vijver waarvoor men kiest. Het is duidelijk dat een bewust aangelegde biotoopvijver (ook amfibieënvijver genoemd) meer positieve bijdrage levert aan het milieu dan een koivijver vol grote vissen. Hoewel… in deze laatste ook zeldzame diertjes komen leven, vaker dan men denkt.

Een lege spiegelvijver zonder planten is biologisch minder interessant maar de zangvogeltjes komen er wel van drinken. En zwaluwen nippen al vliegend van het natuurlijke water van de zwemvijver (ze drinken nooit van een klassiek zwembad).

De ligging van de vijver heeft uiteraard een invloed. Een vijver op een terras gebouwd zal minder leven aantrekken dan eentje die achteraan de tuin tegen een bos ligt. Maar een vijver in een stadstuin brengt de mensen wel dichter bij de natuur. En hij brengt waterleven naar de stad, vaak zelfs zeldzame waterjuffers en libellen, want die kunnen vliegen en worden niet tegengehouden door tuinmuren.

Wanneer we begaan zijn met ecologie dan moeten we uiteraard ook aandacht schenken aan de bouwwijze van de vijvers. Werken met beton en betonsteen heeft uiteraard meer nadelige impact op het milieu dan het eenvoudig uitplooien van folie.  En wanneer de betonconstructie ooit moet afgebroken worden zal dat niet gaan zonder een drilhamer.

Het meest gebruikte afdichtingsmateriaal voor vijvers is vijverfolie. De kwaliteit en de onschadelijkheid van de vijverfolie zijn van belang. EPDM-folie wordt wereldwijd beschouwd als het meest milieuvriendelijke product om een vijver af te dichten. De ecologische voetafdruk van EPDM is maar liefst vier maal lager dan die van ander synthetische waterdichtingen.

Vroeger werd er als drager van de folie langs de rand nogal eens tropisch hardhout gebruikt. Nu kiest men bewust voor ecolat als ecologisch alternatief. Deze afboordingslat en bijhorende paaltjes zijn voor 100% vervaardigd uit gerecycleerde restplastic, zijn rotbestendig en kunnen indien nodig opnieuw gerecycleerd worden zonder problemen.

Ook het energieverbruik speelt een belangrijke rol, voor het milieu. Men kan tegenwoordig kiezen voor vijverpompen met een zeer laag energieverbruik. Het stroomverbruik ligt véél lager dan bij zwembadpompen. De meest ecologische ‘eco-plus’ serie verbruikt nog minder energie. Maar er moet op gelet worden dat er geen hoogteverschillen zijn en dat de gebruikte leidingen kort zijn en van grote diameter om wrijvingsverliezen te vermijden.

Om het sfeervolle aspect van vijvers extra in de verf te zetten, kan men opteren voor vijververlichting met LED-technologie. Hierbij blijft de energiekost laag en creëert men toch een extra dimensie. Maar uiteraard is er wel gebruik van energie. Dus enkel aan te zetten wanneer nodig/gewenst.

Actieve verwarming met warmtepomp vraagt behoorlijk wat energie en is dus minder ecologisch. Half passieve verwarming is beter en gebeurt door het water door panelen te laten lopen die de zonnewarmte vangen. In de zomer ligt de temperatuur van veel zwemvijver meestal vanzelf tussen de 20 en 27°C. Dit heeft te maken met de kleur en de aard van de waterdichting. Bij zwemvijvers is dat meestal zwarte EPDM folie, die zonnewarmte aantrekt. De watertemperatuur wint daardoor al snel 4 tot 6°C ten opzichte van licht gekleurde folie.

De meest ecologische zwemvijver is eenvoudig uitgegraven met hellende wanden. De dragende vijverboord bestaat uit ecolat. Hij is waterdicht gemaakt met EPDM. De leidingen zijn kort en breed. Het moerasbed is rijkelijk beplant met een diversiteit aan inheemse gewassen. Een energiezuinige vijverpomp drijft het systeem aan.